Rys historyczny

Historia Ukrainy sięga wieków średnich. Stolicą państwa staroruskiego (Rusi Kijowskiej) był Kijów, silny ośrodek plemienny Polan. Ruś Kijowska zjednoczyła wszystkie plemiona wschodniosłowiańskie. W 988 roku książę Włodzimierz Wielki przyjął chrzest za pośrednictwem Bizancjum. Złoty okres Rusi Kijowskiej to XI i XII wiek. W tym okresie został założony Lwów. Od XIII wieku Ukraina  była pod rządami Polski , a oficjalnie została wcielona do Korony w 1569 roku po podpisaniu Unii Lubelskiej . Na wiek XV i XVI datuje się powstanie kozaczyzny, która podtrzymywała ducha walki o wolność i odrębność Ukrainy. Powstania kozackie miały ogromny wpływ na rozwój świadomości narodowej Ukraińców.

KOZACY

Rezultatem największego powstania kierowanego przez Bogdana Chmielnickiego (1648r), a później przez Moskwę , był podział Ukrainy  wzdłuż Dniepru pomiędzy Rzeczpospolitą a Rosję (1667 rozejm andruszowski, 1686 traktat Grzymułtowskiego). W prawobrzeżnej polskiej części zlikwidowano wojska kozackie i przywrócono unię religijną, zniesioną przez Chmielnickiego. W rosyjskiej części Ukrainy (Lewobrzeżna, Hetmańszczyzna) zlikwidowano unię, 1688 metropolię kijowską podporządkowano patriarsze moskiewskiemu, systematycznie ograniczano władzę hetmanów kozackich. W 1775 zlikwidowano Sicz zaporoską, 1783 Kozaków przypisano do ziemi, a Ukrainę oficjalnie wcielono do Rosji. Po rozbiorach Rzeczypospolitej (1772, 1793, 1795) większość Ukrainy znalazła się w granicach Rosji, jedynie Ruś Czerwona (zwana odtąd Galicją Wschodnią), północna Bukowina (przejęta 1775 od Turcji) i Ruś Podkarpacka (od XI w. część Węgier) przypadły Austrii. W drugiej połowie XIX w. Ukraina dzieliła się na kilka zróżnicowanych części: Galicję Wschodnią — prężną gospodarczo, najważniejszą w rozwoju świadomości narodowej, część stepową — z silną warstwą zamożnego chłopstwa, Ukrainę słobodzką (pogranicze z Rosją) — typowo rolniczą, bez rozbudzonej świadomości narodową, oraz uprzemysłowioną część wschodnią (Zagłębie Donieckie, Charków), z wieloetniczną ludnością. Po rewolucji lutowej 1917 w Rosji na Ukrainie zaczął się ruch na rzecz niepodległości. 6 stycznia 1919 roku proklamowano w Charkowie (do 1934 stolica Ukrainy) Ukraińską SRR (USRR). W wyniku I wojny światowej, wojny z Polską i decyzji władz sowieckich poza granicami Ukrainy znajdowały się: Galicja Wschodnia i część Wołynia (Polska), Ruś Podkarpacka (od 1918 w Czechosłowacji), północna Bukowina i Besarabia (Rumunia), Krym (w Rosyjska FSRR). W ostateczności w grudniu 1922 USRR weszła z innymi republikami sowieckimi w skład ZSRR. Obecne granice Ukraina uzyskała po II wojnie światowej, dzięki ustaleniom konferencji w Jałcie (1945) oraz paryskiego traktatu pokojowego 1947, traktatu z Czechosłowacją (VI 1945) o włączeniu do USRR Rusi Podkarpackiej (1939–45 należała do Węgier) i umowy z Polską (15 II 1951) o wymianie terenów pogranicznych. W lipcu 1990 roku Rada Najwyższa Ukrainy uchwaliła ustawę o suwerenności w ramach ZSRR, a przewodniczącym został Leonid. Krawczuk. W dniu 24 VIII 1991 roku Rada Najwyższa Ukrainy proklamowała pełną niepodległość i zdelegalizowała partię komunistyczną. Wybory prezydenckie wygrał jesienią 1991 Krawczuk, a powszechne referendum zatwierdziło niepodległość (ponad 90%). W czerwcu 1996 uchwalono konstytucję stabilizującą ustrój prezydencko-parlamentarny i podporządkowującą rząd prezydentowi. Natomiast we wrześniu 1996 roku wprowadzono do obiegu ukraińską walutę hrywnę.

Pomimo tego, że w 1991 roku Ukraina uzyskała niepodległość dzięki rozpadowi ZSRR to będąc jednak członkiem Wspólnoty Niepodległych Państw pozostawała nadal pod wpływem Kremla. Polska była pierwszym krajem, który uznał niezależność Ukrainy (2 grudnia 1991). W roku 2004 na Ukrainie po wyborach prezydenckich wywołana została tak zwana "Pomarańczowa Rewolucja", mająca na celu uwolnienie się zupełnie od radzieckiej strefy wpływów, oraz obalenie pro radzieckiego prezydenta. 

POMARAŃCZOWA REWOLUCJA

Pomimo uzyskania niepodległości, Ukrainie nie udało się uzyskać prawdziwej wolności. Dawne elity pozostają u władzy i tłumią wysiłki zmierzające do wprowadzenia reform gospodarczych, przeprowadzenia prywatyzacji i wprowadzenia swobód obywatelskich.

Konsekwencją tak pogmatwanej historii Ukrainy jest mieszanka kultur, języków i wyznań, która fascynuje do dziś. Czytanie różnojęzycznych inskrypcji, odkrywanie zapomnianych miejsc, kościołów zamienionych na cerkwie, synagog obróconych w magazyny, ruin zamków i pałaców dostarcza niezapomnianych chwil. Zwiedzając Ukrainę wszędzie można znaleźć pamiątki pozostałe po wiekach wspólnego sąsiedztwa Polaków, Rusinów, Żydów, Ormian i innych nacji.

Mniejszość ukraińska jest jedną z dziewięciu mniejszości narodowych w Polsce, wymienianych w ustawie o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Istnieje wiele szacunków liczebności Ukraińców w Polsce, jeszcze parę lat temu liderzy mniejszości ukraińskiej szacowali liczbę Ukraińców na około 400-300 tysięcy Rachunek ten został zweryfikowany podczas spisu ludności przeprowadzonego w 2002 roku. 

Do narodowości ukraińskiej przyznało się 31 tysięcy osób.  Pomocne przy określeniu liczby przedstawicieli mniejszości narodowych mogą być dane dotyczące wiernych poszczególnych kościołów. Mniejszość ukraińska w Polsce w przeważającej większości należy do dwóch kościołów - Cerkwi Greckokatolickiej (Bizantyjsko-Ukraińskiej) oraz Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Większa cześć przedstawicieli mniejszości ukraińskiej deklaruje przynależność do cerkwi greckokatolickiej. Według oficjalnych danych Autokefaliczny Kościół Prawosławny w Polsce posiada około 600 tysięcy, a Cerkiew Greckokatolicka około 200 tysięcy wiernych. Dla każdego, kto wie gdzie leży Ukraina, zaskakującym może wydać się fakt, że dzisiaj, jak wynika z wcześniej wspomnianego spisu, największy odsetek Ukraińców mieszka w województwach warmińsko-mazurskim i pomorskim. Wydawać by się mogło, że to w województwach lubelskim i podkarpackim powinno być Ukraińców najwięcej, tak też było do roku 1947. W kwietniu tego roku rozpoczęła się przeprowadzona przez polskie wojsko Akcja „Wisła”, w wyniku której przesiedlano Ukraińców z terenów Polski południowo-wschodniej na północ i zachód kraju, w większości na tak zwane „ziemie odzyskane”. Miedzy kwietniem a lipcem z byłych województw rzeszowskiego i lubelskiego wysiedlono około 150 tysięcy Ukraińców, co stanowiło 90% ludności ukraińskiej tam zamieszkałej. Części Ukraińców udało się uniknąć wysiedlenia, część powróciła na swoje ziemie ojczyste. Powroty mniejszości ukraińskiej rozpoczęły się w połowie lat 50, wiązało się to z rozluźnieniem restrykcyjnej polityki państwa dotyczącej przesiedleńców. Wcześniej powroty były mocno utrudnione, prawie niemożliwe i wiązały się z konsekwencjami karnymi. Rzadko wracano do swoich rodzinnych wsi, przede wszystkim dlatego że nie było już do czego wracać. Domy, które pozostawili po sobie, często już nie istniały, bądź były własnością kogoś innego. Wracano do większych miast, szczególnie wiele osób przyjechało do Przemyśla. Miasto to, z racji pogranicznego charakteru, zawsze zamieszkiwali przedstawiciele obu narodów, Polacy i Ukraińcy. Po Akcji „Wisła” zyskało miano centrum kultury ukraińskiej w Polsce, miejsca, do którego warto wracać z wysiedlenia. Do dzisiaj mniejszość ukraińska w Przemyślu aktywnie propaguje ideę powrotów Ukraińców z terenów wysiedlenia, nikt nie liczy jednak na masowy powrót na ziemie ojców. Ukraińcy z północy i zachodu nie mają już do czego wracać i z pewnością niełatwo jest im zostawić cały dobytek, na który pracowali ponad 50 lat. W tej chwili w Przemyślu mieszka od 4 do 10 tysięcy Ukraińców, na ogólną liczbę 70 tysięcy mieszkańców. Ważnymi ośrodkami życia kulturalnego i społecznego mniejszości ukraińskiej w Polsce są, oprócz Przemyśla, także Kraków, Warszawa, Legnica, Gdańsk, Koszalin, Olsztyn, Szczecin, Zielona Góra, Wrocław i inne. W większych miastach, w których obecna jest mniejszość ukraińska, funkcjonują oddziały powstałego w 1990 r. , Związku Ukraińców w Polsce (ZUP). Organizacja ta powstała jako kontynuacja działającego w Polsce od roku 1956 Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Przy oddziałach ZUP powstają tak zwane „Domiwki”, czyli inaczej domy narodowe. To wokół nich skupia się życie kulturalne i społeczne mniejszości. To właśnie w „Domiwkach” odbywają się prawie wszystkie imprezy kulturalne, występy ukraińskich zespołów muzycznych oraz tanecznych z Polski i z Ukrainy. W nich też odbywają się wszystkie ważne dla mniejszości uroczystości, zaczynając od corocznych koncertów szewczenkowskich, poprzez obchody dnia niezależności Ukrainy, na studniówkach i weselach kończąc. Mniejszość ukraińska w Polsce pomimo niekorzystnej sytuacji, w jakiej znalazła się po roku 1947, potrafiła stworzyć zręby ukraińskiego szkolnictwa.  

Na obecną chwilę w Polsce działają cztery zespoły szkół ogólnokształcących (szkoły podstawowe, gimnazja oraz szkoły ponadgimnazjalne ): w Legnicy, Górowie Iławieckim, Przemyślu i Białym Borze oraz przedszkole, szkoła podstawowa oraz gimnazjum w Bartoszycach. W szkołach tych dzieci uczą się języka ojczystego, często prowadzone są kursy historii i geografii Ukrainy. Absolwenci liceów z ukraińskim językiem nauczania obowiązani są dodatkowo zdawać maturę z języka ukraińskiego. Szkoły te maja nieocenioną wartość dla przetrwania i rozwoju mniejszości. Oprócz tego wszystkiego, czego uczy normalna szkoła, szkoły mniejszościowe uczą szacunku i miłości dla kultury i języka przodków. Szkoły ukraińskie często prowadzą szeroką działalność artystyczną, funkcjonują przy nich zespoły taneczne, chóry, kabarety. To w głównej mierze dzięki nim młodzież ukraińska w Polsce wciąż posługuje się językiem ukraińskim, zna historię i kulturę Ukrainy. Wielu absolwentów ukraińskich liceów kontynuuje naukę języka ukraińskiego na wyższym poziomie. Główne ośrodki naukowe, przy których działają filologie ukraińskie, znajdują się w Krakowie, Warszawie, Lublinie, Olsztynie, Poznaniu oraz Przemyślu.

Ukraińcy w Polsce prowadzą także działalność wydawniczą oraz naukową. Należy tutaj wspomnieć o Archiwum Ukraińskim w Warszawie czy Fundacji św. Włodzimierza w Krakowie. Najważniejszym czasopismem wydawanym przez mniejszość ukraińską jest tygodnik „Nasze Słowo”, jest który ukazuje się z przerwami od roku 1956. Jest to czasopismo o największym zasięgu, to właśnie na jego łamach ukazują się najważniejsze artykuły z zakresu życia społecznego i kulturalnego mniejszości. Jest to też swego rodzaju platforma, na której porozumiewają się Ukraińcy rozsiani po całej Polsce. Czasopismo pełni też rolę bardziej praktyczną, informując członków mniejszości o odbywających się imprezach kulturalnych, koncertach, można tam także znaleźć ogłoszenia matrymonialne.
Do najpopularniejszych imprez kulturalnych wśród polskich Ukraińców należy, organizowany przez związek Ukraińców co dwa lata, Festiwal Kultury Ukraińskiej. Jest to największa impreza organizowana przez mniejszość ukraińską w Polsce, niestety nie zawsze udaje się ją zorganizować. Festiwal odbywa się przeważnie w Operze Leśnej w Sopocie, z wyjątkiem w roku 1997 kiedy to odbył się w Przemyślu. Festiwal przyciąga Ukraińców z całej Polski, często występują na nim znane gwiazdy estrady z Ukrainy. Miejscem spotkań jest również Watra Łemkowska w Zdyni. Jest to parodniowy festiwal organizowany każdego roku w lipcu. Spotykają się na nim Ukraińcy nie tylko z Polski, ale z całego świata. Bardzo lubiany przez ukraińską młodzież jest Jarmark Ukraiński, organizowany corocznie w Gdańsku. Towarzyszą mu występy kapel młodzieżowych oraz kabaretów przygotowywanych przez samych uczestników imprezy. Dużą popularnością wśród mniejszości ukraińskiej cieszą się również imprezy organizowane w noc Iwana Kupała. W Przemyślu każdego roku organizowane są z tej okazji koncerty, pokazy ukraińskich tańców oraz obrzędów kupalskich. Uczestniczą w nich nie tylko przedstawiciele mniejszości, ale i spora grupa Polaków.
 
Mniejszość ukraińska boryka się z problemami, które dotyczą funkcjonowania prawie każdej mniejszości. Jej przedstawiciele muszą starać się jak najlepiej organizować życie społeczne i kulturalne, stawiać czoło problemowi polonizacji, z którym wiąże się ciągły spadek liczebności Ukraińców w Polsce. Sytuacja Ukraińców jest o tyle skomplikowana, że nie żyją oni na jednym terytorium, ale rozsiani są po całym kraju. Dzisiaj, po 17 latach od transformacji i oficjalnego uznania istnienia mniejszości narodowych w Polsce wydaje się, że sytuacja zmierza ku lepszemu, mniejszości, w tym i mniejszość ukraińska, mają możliwość nieograniczonego rozwoju. Pomimo rozproszenia, Ukraińcy organizują się i zaznaczają swoją obecność w polskim społeczeństwie. Coraz bardziej zdają się zacierać antagonizmy, które dzieliły narody polski i ukraiński przez lata, co umożliwia większą niż kiedykolwiek współpracę i wspólne poznanie się obu grup. Polacy powoli zdają sobie również sprawę z tego, że zróżnicowanie etniczne kraju nie jest już, jak kiedyś uważano, jego problemem, ale wielka zaletą, z której korzyści powinny czerpać obie strony.